Grelina i leptyna – jakie pełnią funkcje?
Czym są hormony?
Hormony to struktury, które odpowiadają między innymi za regulację zachodzenia większości procesów w organizmie. Ich ilość ulega ciągłym zmianom, zależącym między innymi od wieku, płci, pory doby a nawet ilości snu w ostatnich tygodniach. Mimo tego, istnieją normy ilościowe, przy których organizm ludzki funkcjonuje optymalnie. Często małe odchylenia od norm skutkują objawami z różnych organów, w zależności od funkcji, jakie pełni w ludzkim ciele dany hormon. Do struktur tych zaliczamy między innymi greline i leptynę.
Jak działa grelina?
Grelina to hormon białkowy, który związany jest bezpośrednio z regulacją energii w organizmie. Aby wszystkie procesy metaboliczne mogły przebiegać prawidłowo, niezbędna jest porcja energii, którą dostarczamy razem z pożywieniem. Grelina powoduje wzrost apetytu, zwiększanie możliwości pobierania pokarmu (zjemy chętnie większą porcję na raz niż bez wyrzutu tego hormonu). Hormon ten odpowiedzialny jest także za oszczędzanie zgromadzonej tkanki tłuszczowej, której jedną z funkcji jest magazynowanie energii w postaci kropel tłuszczu i uwalnianie jej w przypadku dostarczania zbyt małej ilości energii z pożywieniem, o czym wyżej. Co więcej, grelina wpływa także na wiele innych organów, przygotowując i „mobilizując” całe ciało do poszukiwania i spożywania pokarmu.
Według literatury, na ilość wydzielanej greliny na wpływ styl życia. Odpowiednia jej ilość jest niezbędna, aby pobierać pożywienie. Jej ilość wzrasta podczas i po zakończeniu diety redukcyjnej, kiedy dostarcza się organizmowi mniej energii z pożywienia, niż on wydatkuje każdego dnia. Niekontrolowane późniejsze spożywanie pokarmu ponad zapotrzebowanie energetyczne zazwyczaj skutkuje powrotem do wyjściowej masy ciała, a nawet jej nadmiarem, co potocznie nazywa się „efektem jo-jo”.
Zwiększone wydzielanie greliny następuje także podczas przewlekłego stresu, który wywołany jest nie tylko zmartwieniami, ale także długotrwałym niedoborem snu, życiem „w biegu” czy nieodpowiednią regeneracją między jednostkami treningowymi. Badania wykazały także zwiększenie ilości greliny ponad normę u osób, które stosują drastycznie niskoenergetyczne diety, za czym idzie niedożywienie, na przykład u cierpiących na anoreksję, nieleczoną celiakię, chorobę nowotworową czy przy dietach głodówkowych 1000 kalorii i mniej, bez powodów klinicznych stosowania takich diet. Zwiększenie stężenia greliny we krwi jest także objawem niektórych chorób, niezależnych od ilości spożywania kalorii w ciągu dnia.
Czy leptyna działa przeciwstawnie do greliny?
Leptyna to białko, które w niektórych aspektach działa przeciwstawnie do greliny. Jej wyrzut i zwiększone stężenie we krwi powoduje zmniejszenie syntezy triacygliceroli w wątrobie, tkance tłuszczowej i mięśniach szkieletowych, co powoduje obniżenie ilości odkładania tłuszczu w tych tkankach. W komórkach tkanki tłuszczowej zmniejsza ona syntezę kwasów tłuszczowych, czyli nie powoduje dalszego magazynowania i odkładania tłuszczu. Co więcej, stymuluje hydrolizę triacygliceroli w tkance tłuszczowej, a więc wykorzystanie zapasów tkanki tłuszczowej na bieżące potrzeby organizmu. Badania wskazują także na zwiększanie wrażliwości tkanek na insulinę, czyli nośnik glukozy do komórek, która zaś jest materiałem energetycznym komórek.
Na poziom leptyny w organizmie człowieka największy wpływ ma ilość zmagazynowanej tkanki tłuszczowej. Istnieje prosta zależność mówiąca o tym, że im więcej tkanki tłuszczowej w ciele, tym więcej wydzielanej leptyny. Szczególnie widoczne jest to przy porównaniu kobiety i mężczyzny o tym samym wzroście i całkowitej masie ciała. Ciało kobiety cechuje większa stosunkowo zawartość tkanki tłuszczowej niż mięśniowej, w porównaniu do mężczyzn, co skutkuje wyższym stężeniem leptyny we krwi kobiet niż mężczyzn o tym samym BMI. Na jej ilość ma wpływ także ilość hormonów płciowych. Wydzielanie leptyny regulowane jest też przez rytm okołodobowy – największe jej stężenie występuje w nocy, a najmniejsze – w godzinach porannych.
Badania wykazały związek ilości leptyny z występowaniem miesiączki u kobiet. Brak odpowiedniego stężenia tego hormonu u badanych myszy spowodowało niepłodność, ale podanie tego hormonu po pewnym czasie przywróciło płodność. Można wnioskować, że wtórny zanik miesiączki, który dotyka części kobiet będących na diecie redukcyjnej, może wynikać ze zbyt niskiego poziomu tkanki tłuszczowej, a co za tym idzie – obniżeniem ilości wydzielanej leptyny.
Podsumowanie
Grelina i leptyna często potocznie nazywane są hormonami głodu i sytości, co tylko częściowo jest zgodne z prawdą. Wprawdzie niedobór leptyny stymuluje pobór pokarmu, ale skrajnie niskie poziomy tego hormonu u osób z bardzo niskim poziomem tłuszczowym i jadłowstręcie o podłożu psychicznym nie stymuluje poboru jedzenia. Obszar ten jest szeroko badany w ówczesnym świecie nauki, gdyż może być hipotetycznym pośrednim sposobem na walkę z otyłością, która jest ogromnym problemem XXI wieku.
Autor: Agnieszka Wesołek
Binliografia:
Polińska Beata, Matowicka-Karna Joanna, Kemona Halina, Rolagrelinyworganizmie,Postepy Hig Med Dosw (online), 2011; 65: 1-7.
Gogga Patrycja, Karbowska Joanna, Meissner Włodzimierz, Kochan Zdzisław, Rola leptyny w regulacji metabolizmu lipidów i węglowodanów,Postepy Hig Med Dosw (online), 2011; 65: 255-262.
Stachowicz Małgorzata, Janas-Kozik Małgorzata, Olszanecka-Glinianowicz Magdalena, Chudek Jerzy, Rolaleptynywzaburzeniachodżywianiasię– współczesnepoglądy, Psychiatr. Pol. 2013; 47(5): 897–907.
Beata Polińska, Joanna Matowicka-Karna, Halina Kemona